Wakati wa kipindi cha ukoloni (1884-1961), mawasiliano nchini Tanzania yalikuwa yamefungwa na kulenga idadi ndogo ya njia, huku yakiwa chini ya udhibiti mkubwa wa serikali za kikoloni. Sekta hii imeendelea kukua na kupitia mabadiliko mengi kutokana na maendeleo ya teknolojia.

Wakati huo, wenyeji walitumia ngoma, moto na miguu kama njia za kuwasiliana. Hakukuwa na miundombinu ya kisasa ya mawasiliano. Mkakati huu uliwanufaisha wachache, si wengi.

Utangulizi wa mifumo ya telegraph mnamo 1888 uliashiria mwanzo wa miundombinu rasmi ya mawasiliano. Mifumo hii iliunganisha miji mikuu kama Dar es Salaam na Bagamoyo, lakini upatikanaji wake ulikuwa mdogo na ulidhibitiwa zaidi na mamlaka za kikoloni na biashara. Mnamo mwaka 1914, Serikali ya kikoloni ya Kijerumani ilianzisha sheria ya kwanza ya mawasiliano iliyodhibiti usambazaji wa mifumo ya telegraph na Posta.

Magazeti yalianza kujitokeza mapema karne ya 20, hasa kwa Kiingereza na Kiswahili, lakini yalihudumia zaidi maslahi ya utawala wa kikoloni na tabaka la juu, badala ya wananchi wote. Baada ya uhuru mwaka 1961, Tanzania ililenga kujenga miundombinu yake ya mawasiliano ili kusaidia maendeleo ya kitaifa na kuimarisha umoja. Serikali ilianzisha Shirika la Posta na Mawasiliano Tanzania (TPTC) mwaka 1964, lililounganisha huduma mbalimbali za mawasiliano, ikiwemo huduma za posta na simu. Utangulizi wa matangazo ya redio kwa umma katika miaka ya 1970 ulikuwa na jukumu muhimu la kusambaza habari kwa wananchi, hasa katika maeneo ya vijijini ambako viwango vya usomaji vilikuwa vya chini. Redio ikawa chanzo kikuu cha habari, elimu, na burudani, ikiimarisha utambulisho wa kitaifa.

Mwaka 1977, Serikali ilipitisha sheria ya Posta na Mawasiliano ya Umma ambayo ilihakikisha kuwa huduma za mawasiliano zinasambazwa kwa wananchi wote bila ubaguzi. Baada ya kuvunjika kwa Jumuiya ya Afrika Mashariki, Serikali ilianzisha Shirika la Posta na Simu, TP na TC, na maboresho rasmi ya teknolojia ya mawasiliano yakaanza mwaka 1993. Baada ya kuvunjwa kwa shirika la Posta na Simu TP na TC, Serikali ilianzisha kampuni ya simu ya TTCL, Posta, Tume ya Mawasiliano Tanzania, na Tume ya Utangazaji Tanzania.

Miaka ya 1980 ilishuhudia maendeleo zaidi kutokana na kubinafsishwa kwa uchumi, jambo ambalo lilileta hamasa kubwa kutoka kwa wawekezaji binafsi. Utangulizi wa simu za mkononi mwishoni mwa miaka ya 1990 ulirevolusheni mawasiliano nchini Tanzania. Mtandao wa kwanza wa simu za mkononi, Mobitel, ulizinduliwa mwaka 1994, lakini ni ujio wa wachezaji zaidi katika soko mwanzoni mwa miaka ya 2000 ulioleta ongezeko kubwa. Kufikia mwaka 2005, usajili wa simu za mkononi uliongezeka sana, na kufanya mawasiliano kupatikana kwa idadi kubwa ya watu.

Mabadiliko yaliendelea mpaka mwaka 2000 ambapo Tanzania iliingia katika zama za kidigitali, ili kuendana na kasi ya maendeleo ya teknolojia katika sekta ya mawasiliano. Mwaka 2003, Serikali ilianzisha Mamlaka ya Mawasiliano Tanzania (TCRA) baada ya kuunganisha TCC na TBC. Lengo la kuanzisha TCRA ni kudhibiti huduma za simu, utangazaji, Posta, na teknolojia za kielektroniki.

Mwaka 2006, Serikali kupitia Sheria Namba 11 ya mwaka huo ilianzisha Mfuko wa Huduma za Mawasiliano Vijijini, UCSA (sasa UCSAF), ili kuweza kuvutia wawekezaji na watoa huduma kutoa huduma za mawasiliano katika maeneo yasiyo na mvuto wa kibiashara.

Sekta ya Habari, Mawasiliano na Teknolojia ya habari kupitia taasisi tisa za serikali imegawanyika kwenye umakini wa mashirika ya kibiashara, huduma, udhibiti, mfuko, baraza, na taasisi wezeshi.

Sheria ya Huduma za Habari ya Sura Namba 229 na maboresho yake ya mwaka 2023, iliyoanzisha kanuni mpya mwaka 2017, imeongeza uhuru kwa vyombo vya habari, kuruhusu matangazo na uendeshaji wa shughuli bila matatizo. Kuundwa kwa Bodi ya Udhibiti wa Wanahabari kumianza rasmi Septemba 2024, na majadiliano zaidi kati ya wadau wa sekta ya habari yanaendelea ili kuboresha sekta na kuishauri Serikali kwa usahihi.

Matumizi ya teknolojia ya utangazaji mtandaoni yamechangia kuongezeka kwa ajira kwa vijana wa Kitanzania na kuweka mazingira mazuri kwa vyombo vya habari kuwa na uhuru wa kupokea na kutoa habari za matukio mbalimbali ya kijamii.

Huduma za mawasiliano zimeboreshwa kwa kuongeza laini za simu kutoka 53,182,651 mwezi Juni 2021 hadi 75,588,006 mwezi Juni 2024, ikiwa ni ongezeko la 42.1%. Watumiaji wa intaneti wameongezeka kutoka 29,152,713 mwezi Juni 2021 hadi 39,311,477 mwezi Juni 2024, sawa na ongezeko la 34.8%. Huduma za Mobile Money ziliongezeka kutoka laini 33,282,544 mwezi Juni 2021 hadi kufikia laini 55,710,758 mwezi Juni 2024, sawa na ongezeko la 69.4%.

Kuongezeka kwa asilimia ya watu waliofikiwa na mawasiliano ya broadband kufikia 89% kwa 3G na 83% kwa 4G, kufikia mwezi Juni 2024.
Gharama za kupiga simu ndani ya mitandao ya Tanzania zimeshuka kutoka wastani wa Tshs 47 kwa dakika hadi Tshs 26 ndani ya mtandao, na Tshs 28 nje ya mtandao kufikia Juni 2024. Hii ni punguzo la kati ya 40% hadi 44%.
Mikataba imeingiwa na watoa huduma za mawasiliano nchini kwa ajili ya ujenzi wa minara 758 katika kata 713, ambapo hadi Agosti 2024, jumla ya minara 255 imekamilika, na minara 296 kati ya 304 imeongezwa uwezo kutoka 2G kwenda 2G/3G na 3G kwenda 3G/4G.
Utekelezaji wa Anwani za Makazi pia umefanyika, ambapo hadi Agosti 2024, jumla ya Anwani za Makazi 12,843,168 zimesajiliwa nchi nzima.
Kufuatia majanga ya maporomoko ya ardhi yaliyotokea Hannan mwezi Disemba 2023 na mafuriko Kibiti na Rufiji mwezi Aprili 2024, mfumo wa Anwani za Makazi umetumika kusaidia kubaini idadi ya kaya zilizokuwa kwenye maeneo husika kabla ya janga. Kaya zilizoadhirika, wakiwemo wapangaji, na utambulisho wa watu waliokuwa kwenye kaya hizo umebainishwa. Barua za utambulisho wa ukazi zinatolewa kwa njia ya kidigitali kupitia mfumo wa Anwani za Makazi, ambao kwa sasa uko kwenye majaribio katika kata 13 kabla ya kuanza kutumika nchi nzima. Hatua hii imeondoa uhitaji wa kwenda ofisi za serikali za mitaa kupata barua hizo. Pia, maandalizi ya kutumia mfumo wa Anwani za Makazi kwa ajili ya kutangaza vituo vya utalii yanaendelea, na vituo hivyo vinasajiliwa kwenye mfumo huu.

Huduma za Posta zimeboreshwa kwa kusogeza huduma karibu na wananchi na kupanua wigo wa watoa huduma za Posta na usafirishaji haraka. Watoa huduma wameongezeka kutoka 78 mwaka 2022 hadi 146 kufikia Septemba 2024, ongezeko la 87.2%. Shirika la Posta Tanzania limeboresha huduma zake kwa kutumia TEHAMA. Mfumo wa ndani umejengwa kwa ufuatiliaji wa mizigo tangu kutumwa hadi kupokelewa. Pia, jukwaa la kielektroniki linalounganisha wauzaji na wanunuzi wa bidhaa mbalimbali (e-commerce) limeanzishwa. Programu tumizi ya simu janja (Mobile App) inayowezesha wateja kutumia huduma za Posta kupitia simu zao pia imetengenezwa.

Mradi wa Mkongo wa Taifa wa Mawasiliano unaendelea, lengo likiwa ni kuunganisha taasisi zote za umma kwenye mkongo huu. Wilaya zilizofikiwa na Mkongo wa Taifa zimeongezeka hadi kufikia 106.
Ujenzi wa mkongo wa Taifa kufikia mpaka wa Tanzania na Msumbiji umekamilika, na hivyo kuwezesha nchi saba za Afrika kufikiwa na mkongo huo; nchi hizo ni Kenya, Uganda, Burundi, Rwanda, Malawi, Zambia na Msumbiji. Majadiliano ya Umoja wa Watoa Huduma za Mawasiliano yamekamilika, yakiwezesha uwekezaji wa Dola za Kimarekani milioni 33 kwa serikali.

Kuongezeka kwa ukubwa wa Mkongo wa Taifa kutoka kiwango cha 200GB mwezi Juni 2021 hadi kufikia kiwango cha 2000GB au 2TB ifikapo mwaka 2024.
Uzinduzi wa Mkongo wa Bahari wa 2Africa wenye uwezo wa kuanzia 17TB hadi 180TB. Huduma za intaneti kwa WiFi zimefika kwenye maeneo ya umma kama Chuo cha Maendeleo ya Jamii cha Lungemba, Mafinga; Eneo la Nyerere Square, Dodoma; Ndaki ya Habari na Elimu Angavu, CVE; Chuo Kikuu cha Dodoma; Soko Kuu la Madini, Mkoa wa Tabora; Kiembe Samaki, Unguja; na Soko la Buhongo, Mwanza.

Kuongezeka kwa kiwango cha uunganishaji wa taasisi za serikali na miundombinu ya mtandao wa kasi, yaani Broadband Infrastructure, kutoka 20% mwaka 2021 hadi 50% ifikapo Juni 2024.

Katika suala la Usalama wa Mawasiliano, kuanzishwa kwa Sheria ya Makosa ya Mtandao ya mwaka 2015 imelenga kudhibiti matumizi mabaya ya teknolojia ya kidigitali kama vile udukuzi na ulaghai wa mtandao, huku kipaumbele kikiwa ni ulinzi wa mtoto mtandaoni.

Uanzishwaji wa mfumo wa takwimu za makosa ya kimtandao umewezesha ubadilishanaji wa taarifa kati ya mahakama, jeshi la polisi, na ofisi ya mwendesha mashtaka, ili kutoa taswira sahihi ya makosa ya kimtandao kwa Tanzania.

Pia, kuanzishwa kwa ofisi ya Tume ya Ulinzi wa Taarifa Binafsi huko Dodoma na Zanzibar kumeiwezesha Tanzania kuwa kinara wa ubora wa usalama mtandaoni, ikiwa kwenye Daraja la Kwanza, na kuongoza Afrika Mashariki na Kusini kulingana na ripoti ya tathmini ya ukomavu wa usalama mtandaoni, Global Cyber Security Index (GCSI) ya mwaka 2024 iliyotolewa na Shirika la Mawasiliano Ulimwenguni (ITU).

Hotuba kutoka kwa Waziri wa Mawasiliano na Teknolojia ya Habari kwenye video

Kwa ulinzi wa mtandaoni, unahitaji pia kuwa na walinzi waliojipanga. Kwa hiyo, ukienda TCRA, tunayo Tanzania Set, ambayo ni kituo maalum kwa ajili ya kujipanga kwa ulinzi. Hapa tunaanza kutambua mashambulizi tangu yanapopangwa. Lakini kwenye Tanzania Set, kuna seti za sekta mbalimbali, ikiwemo sekta ya Benki, Habari, na Afya. Kila sekta imetengewa kitengo chake. Kwa hiyo, kazi inayofanywa na TCRA ni kuhakikisha tunakuwa makini wakati wote, kulinda mtandao, kutambua viashiria vya uvamizi au mashambulizi ya mtandaoni, na kuwataarifu wahusika. Kazi hii ni sawa na kazi za kiintelijensia zinazofanyika kwenye ulinzi wa kimwili, lakini hii ni ya mtandaoni. Na tumejipanga vizuri.

Na haya yote, tunapaswa kumshukuru Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, Mama Samia Suluhu Hassan, ambaye muda wote amekuwa akiwezesha, akitoa maelekezo, na kutusimamia katika kuhakikisha tunatekeleza majukumu yetu. Hii ndiyo sababu jarida hili la kimataifa halikulipendelea Tanzania, bali taarifa iliyotoka ni matokeo ya uchunguzi uliofanyika Tanzania nzima pamoja na nchi nyingine za Kiafrika.

Makala inaendelea...
Tuna mpango wa kutoa ufadhili wa mafunzo ya muda mrefu kwa wataalamu 40 wa TEHAMA kwenye maeneo ya teknolojia zinazoibukia. Pili, kuanza kutumika kwa mkakati wa kitaifa wa uchumi wa kidigitali wa mwaka 2024-2034, ambao unalenga kuongeza matumizi ya teknolojia ya kidigitali katika huduma zinazotolewa na serikali na pia sekta binafsi.

Tatu, ni kuandaa mfumo jumuishi ujulikanao kama Taasisi Technology Stack utakaojumuisha mifumo mitatu ya Jamii Number, Jamii Malipo, na Jamii Data.

Hotuba kutoka kwa Waziri wa Mawasiliano na Teknolojia ya Habari kwenye video
Leo, kwa hali ilivyo duniani, akili bandia (Artificial Intelligence) na roboti ni vitu ambavyo vinachipuka na vinashika kasi. Na utaelewa kwamba Tanzania ni moja ya nchi za kwanza kuanza kutumia akili mnemba. Kwa mfano, katika mifumo ya Mahakama zetu hapa Tanzania, tayari Artificial Intelligence inatumika.

Lakini katika mipango yetu ya kuendelea kubuni na kuandika mifumo mbalimbali, tunaendelea kutumia akili mnemba kwenye mifumo yetu ya serikali. Mifumo hii inabuniwa kwa kuweka vipengele vya Artificial Intelligence ili kusaidia kufanya kazi ambazo kawaida zingefanywa na binadamu, lakini kupitia mfumo huu, zinadhibitiwa na kusaidia Watanzania.

Lengo kuu ni kuhakikisha huduma za kijamii zinapatikana kwa urahisi kwa Watanzania, na pia kuchangia ukuaji wa uchumi wa taifa kwa kuongeza mchango kwenye Pato la Taifa (GDP).